نورنیوز-گروه فرهنگی: با فرارسیدن سالروز شهادت نهمین پیشوای شیعیان، امام محمدتقی(ع)، فرصتی است تا ابعاد گوناگون شخصیت این امام همام، از زندگی کوتاه اما پربرکت گرفته تا مناظرات علمی، اخلاق فردی و اجتماعی، و در نهایت لقب «جوادالائمه» را مرور کنیم؛ لقبی که نه‌تنها در میان شیعیان بلکه حتی از زبان علمای اهل سنت نیز تأیید شده است.
ولادت و دوران امامت
امام محمدتقی(ع)، فرزند امام رضا(ع) و سبط پیامبر اعظم(ص)، در دهم رجب سال ۱۹۵ هجری در مدینه متولد شد. در برخی منابع شیعی، همچون «مصباح‌المتهجد» شیخ طوسی، به صراحت به روز ولادت ایشان اشاره شده است.
آن حضرت تنها ۷ سال داشت که پس از شهادت پدر بزرگوارش، به امامت رسید. مدت امامت ایشان طبق نقل مرحوم علامه مجلسی، ۱۷ سال و چند ماه بود؛ دورانی که با خلافت مأمون، معتصم و سپس واثق عباسی همزمان شد.
چرا امام محمدتقی(علیه‌السلام) را جوادالائمه می‌گویند؟
لقب «جواد» به معنای بخشنده و کریم، از جمله مشهورترین القاب امام نهم شیعیان است. برخلاف تصور رایج که این لقب تنها در متون شیعه مطرح شده، بسیاری از علمای اهل سنت نیز به این ویژگی حضرت اذعان دارند.
ذهبی، مورخ برجسته اهل سنت، درباره ایشان می‌نویسد: «کان یلقب بالجواد و بالقانع و بالمرتضی؛ او از بزرگان اهل بیت و معروف به بخشندگی بود.» حتی ابن تیمیه که به ضدیت با شیعه شهره است، ایشان را «معروف به سخاوت و بزرگواری» می‌نامد.
در منابع شیعه نیز روایاتی از کرامات ایشان نقل شده است، از جمله ماجرایی که امام با لمس برگ زیتون، آن را به سکه‌هایی نقره‌ای تبدیل کرد؛ روایتی که در کتاب «دلائل الامامه» طبری آمده و نشان‌دهنده ولایت تکوینی و احسان خاص ایشان است.
برجستگی علمی در سنین کم
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های امام جواد(ع)، مقام علمی بالای ایشان در سنین پایین بود. در روایتی مشهور، ابن‌ابی‌داود که از فقیهان دربار عباسی بود، نقل می‌کند که در ماجرای اجرای حد سرقت، نظریه فقهی امام به‌قدری متقن و مستدل بود که معتصم عباسی با وجود دعوت فقیهان متعدد، فتوای امام را پذیرفت.
حضرت فرمودند دست دزد باید از بند انگشتان قطع شود، نه مچ یا آرنج، چرا که دست باید برای سجده – که حقی الهی است – سالم بماند. این استدلال بر اساس سنت نبوی و آیات قرآن بود و چنان اثری داشت که خلیفه رأی فقیهان رسمی را کنار گذاشت.
ویژگی‌های اخلاقی
امام جواد(ع) در کنار مقام علمی، در اخلاق نیز الگویی برجسته بود. ایشان در یکی از فرمایش‌های مشهور خود می‌فرمایند: «مؤمن به سه چیز نیاز دارد: توفیق از سوی خدا، واعظی از درون خود، و پذیرش از کسی که او را نصیحت می‌کند.» (تحف العقول)
در حدیثی دیگر فرمودند: «بنده حقیقت ایمان را نمی‌یابد، مگر آنکه دینش را بر خواسته‌های نفسانی مقدم بدارد.» این سخنان از نگاهی عمیق و متوازن نسبت به دین، اخلاق، و مسئولیت‌پذیری در برابر جامعه حکایت دارد.
مظلومیت و شهادت
با درگذشت مأمون در سال ۲۱۸ هجری، معتصم عباسی به خلافت رسید. او از نفوذ معنوی و علمی امام جواد(ع) بیم داشت و تلاش کرد با ترفندهای مختلف، آن حضرت را زیر نظر بگیرد. سرانجام، با همکاری جعفر پسر مأمون، همسر امام یعنی ام‌الفضل را فریب دادند تا با خوراندن انگور مسموم، امام را به شهادت برساند.
امام پس از تناول آن انگور، دچار مسمومیت شدید شد و در ۲۹ ذی‌القعده سال ۲۲۰ هجری، در حالی که تنها ۲۵ سال سن داشت، به شهادت رسید. پس از شهادت، بدن مطهر حضرت در مقبره قریش بغداد (کاظمین امروزی) در کنار جد بزرگوارش امام موسی‌بن‌جعفر(ع) به خاک سپرده شد.
نفرین امام در واپسین لحظات عمر، به زودی دامان ام‌الفضل را گرفت و او به بیماری لاعلاجی دچار شد و در نهایت در فقر و فلاکت از دنیا رفت؛ سرنوشتی که نمادی از پایان خیانت و ستم بر اولیای الهی بود.
سخن پایانی
زندگی کوتاه اما پربرکت امام جواد(ع) سرشار از درس‌هایی برای امروز ماست؛ از علم و حکمت در نوجوانی، تا احسان و کرامت، و ایستادگی در برابر استبداد. لقب «جوادالائمه» تنها عنوانی ظاهری نیست، بلکه نمادی از سیره‌ای انسانی، الهی و بی‌بدیل است که در پرتو آن، چشمه‌های معرفت و بخشش همواره جاری است.