نورنیوز ـ گروه اقتصادی: شبستان یک کلیسای قدیمی در مرکز شهر کاراکاس، جایی که از آن به عنوان آخرین استراحت‌گاه «سیمون بولیوار» و سایر قهرمانان سیاسی و نظامی آمریکای لاتین یاد می‌شود، قرار است میزبان تندیسی از سردار شهید «قاسم سلیمانی» باشد.
یک حرکت نمادین و نشانی از رویکرد ضدآمریکایی ونزوئلا و ایران که روزگاری بر اساس منطق هم‌پیمانی در برابر «دشمن مشترک» یعنی آمریکا با هم دست دوستی دادند و حالا قرار است فصل تازه مراودات‌شان را بر اساس «منافع مشترک» تعریف کنند.
هفته پیش بود که رئیس‌جمهور در رأس هیأتی بلندپایه تور پنج‌روزه‌اش به آمریکای لاتین را با سفر به ونزوئلا آغاز کرد.
فارغ از ابعاد سیاسی و امنیتی عزیمت به منطقهای که از آن به‌عنوان «حیاط خلوت» و حوزه نفوذ سنتی آمریکا یاد می‌شود، آرایش تیم همراه بالاترین مقام اجرایی کشور حاوی نشانه‌هایی جدی از دوران گذار روابط دو کشور از حوزه سیاسی و امنیتی به عرصه اقتصادی بود.
اگر یک روز اقتصاد، رتبه دوم اولویت تعاملات تهران-کاراکاس بود، این بار مسئولان عالی‌رتبه دو وزارت‌خانه نفت و دفاع همراه رئیس جمهور عازم ونزوئلا شدند تا ابعاد جدید این رابطه فرامنطقه‌ای را یادآور شوند و به‌سمت همکاری اقتصادی و تجاری تا مرز ۲۰ میلیارد دلار حرکت کنند.
ایران و ونزوئلا سال گذشته یک سند همکاری ۲۰ ساله را برای مشارکت در پروژه‌های نفتی و دفاعی امضا کردند و حالا بناست با قراردادهایی نظیر معاهده ۱۱۰ میلیون یورویی کاراکاس با «شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران»، پالایشگاهی در این کشور تعمیر شود.
کشورمان همچنین قرار است بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت ونزوئلا را بازسازی کند، کشوری که به دارا بودن بیشترین ذخایر نفتی معروف است، اما به‌دلیل تحریم‌های آمریکا و فرسودگی پالایشگاه‌ها قادر به تأمین بنزین مورد نیاز داخلی‌اش نیست.
این قراردادها که هفته گذشته از سوی ناظران بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت، تنها نوک کوه یخی است که بخش بزرگ‌تر آن به پروژه‌های متعددی که در مناسبات همه‌جانبه میان دو کشور پیش‌بینی شده، اختصاص دارد.
اما تمرکز ویژه رسانه‌های بین‌المللی به این رفت‌وآمدهایی که حالا رنگ‌وبوی اقتصادی به خود گرفته چیست و چرا برخی تحلیل‌گران این سفر و دستاوردهایش را با تفاهم منطقهای ایران و معاهدات ریز و درشت کشورمان با چین می‌سنجند؟
چرا ونزوئلا؟
پاسخ به این سوال را باید در دو مولفه جست‌وجو کرد؛ نخست اینکه ونزوئلا یک «انتخاب تصادفی» برای ایران نیست و دوم اینکه دو کشور درک کرده‌اند «منافع مشترک» گاه هم‌سنگ و چه‌بسا بیشتر از «دشمن مشترک» می‌تواند تأمین‌کننده اهداف و منویات‌شان در نظم جدید جهانی باشد.
ونزوئلا به‌دلیل ویژگی‌های متنوع منطقهای از دویست سال پیش مورد توجه قدرت‌هاست. نخستین قدرتی که کوشید سلطه‌اش را در این سرزمین حفظ کند، ایالات متحده امریکا بود که می‌خواست در خلال منازعات استعماری اروپا، «آمریکای غیرانگلیسی» یا همان «آمریکای لاتین» را محدوده «خارج از مرکز» و تحت انقیاد خود تعریف کند.
بیداری کشورهای این حوزه و ظهور حکومت‌های چپ‌گرا در این منطقه اگرچه در سال‌های بعد از سلطه آمریکا است، اما آنها را گرفتار مجازات‌های تنبیهی و تحریمی همسایه شمالی کرد که اثرات خود را در بحران‌های اقتصادی کشورهای مغضوب نشان می‌داد.
با این حال وسعت ۲۰ میلیون کیلومتری از شمال مکزیک تا جنوب شیلی و آرژانتین و جمعیت ۷۰۰ میلیون نفری این منطقه، پرآب‌ترین رودخانه‌ها، سرسبزترین جنگل‌ها و معادن سرشار طلا، مس، نقره و... جذابیت آمریکای لاتین را برای قدرت‌های قدیمی و بلوک‌های جدید حفظ کرده است.
این موارد ایجاب می‌کند رابطه کشورمان با کشورهای این منطقه از جمله ونزوئلا نه تنها در حوزه سیاسی و امنیتی «خاص» و «حسنه» بماند، بلکه با توجه به بازار صادراتی گسترده و منابع طبیعی غنی ونزوئلا و با اتکاء به بنیان‌های راهبردی برگرفته از نظام فکری و سیاسی دو کشور، وارد فاز اقتصادی شود.
امروزه تحول مفهوم «امنیت» و افزوده‌شدن متغیرهای اقتصادی به این حوزه، سبب شده روندهای سیاست خارجی و اولویت‌بندی‌ها تغییر کند، زیرا امروز «امنیت» فقط به‌معنای دفع تهدیدات نیست، بلکه جذب فرصت‌هایی است که مانند گذاره قبلی در جغرافیای منطقهای و پیرامونی یک کشور تعریف نمی‌شود و اتفاقاً رابطه ایران و ونزوئلا شاهدمثال خوبی برای آن محسوب می‌شود.
در نظم جدید جهانی، آنچه سطح و عمق روابط جدید را تعیین و جانمایی می‌کند، نیازهای متقابل اقتصادی است و در این چارچوب، دو کشوری نهایت انتفاع را می‌برند که ابتدا وابستگی‌های تجاری یکدیگر را به‌خوبی شناسایی و ارزیابی کرده و در گام دوم دست پُری برای تأمین نیازهای هم داشته باشند.
تعهد ایران برای ترمیم و بازسازی ساختارهای نفتی، علمی و بهداشتی ونزوئلا هم حاکی از این نیازسنجی است و هم می‌تواند به‌عنوان یک نمونه برای درک الگوی ابتکاری «ایلاف ایرانی» باشد.
ایده «ایلاف ایرانی» چیست؟
ابتکار «ایلاف ایرانی» ایده‌ای است که باید از آن به عنوان رونوشتی مدرن از «پیمان ایلاف» یاد کرد. این ابتکار، سال‌ها پیش از بعثت پیامبر اسلام(ص) قوم قریش را به یکی از محورهای بازرگانی حجاز تبدیل کرد که خیلی زود دامنه مراودات تجاری‌اش را به شام، عراق و یمن گستراند.
معمار این طرح، «هاشم بن عبدمناف» جد چهارم حضرت محمد (ص) بود که با فراستی ویژه دریافت که می‌توان به‌جای غارت‌گریِ آموخته‌شده اعراب برای سود و منفعت و به‌عبارت ادبیات سیاسی امروز «تخاصم و تهدید»، با تأمین امنیت کاروان‌های تجاری الگوی «الفت» و به‌اصطلاح سود مشترک را پیاده کرد.
این ایده به‌دلیل کارآیی اقتصادی‌اش خیلی زود عملیاتی شد و به مکه ارزش ژئواکونومیک بخشید.
ابتکار «ایلاف ایرانی» بر اساس این راهبرد و رهیافت، به دنبال ایجاد شبکه‌ای از مراودات و ارتباطات تجاری است که می‌خواهد در نخستین گام با شناسایی نیازهای اقتصادی کشورهای پیرامونی و منتخب، به استیلای الگوی وارداتی و استعماری «نفت در برابر غذا» در غرب آسیا پایان دهد.
این سامانه می‌کوشد با رهایی از الگوی عنکبوتی استعماری که با اقتصاد وابسته به «نفت» و «دلار» شریان مالی کشورها را مسدود و مسموم می‌کند، «صنعت» و صادرات محصولات صنعتی و فن‌آورانه را جایگزین نفت کرده و در ازای آن از کشورهای همسایه و هم‌سو کالاهای مورد نیاز ازجمله مواد غذایی وارد کند.
بر اساس این طرح، روابط تجاری ایران و ونزوئلا می‌تواند با امعان‌نظر به ظرفیت کشاورزی و تأمین نهاده‌های غذایی و معدنی آن کشور، با پروژه‌های دریایی اعم از ساخت کشتی و سازه‌های دریایی و ساحلی پیوند بخورد و فرصت‌های بالقوه اقتصادی میان ایران و ونزوئلا را بالفعل کند.
به بیان دیگر، سامانه ایلافی با اهرم‌کردن تجارت و کشت فراسرزمینی در ونزوئلا، صنعت کشتی‌سازی و سازه‌های دریایی ایران را به بازار ونزوئلا وصل خواهد کرد که در نتیجه آن هم تراز تجاری و هم شاخص ارزش مبادلاتی میان اقتصاد تهران-کاراکاس ارتقاء می‌یابد و در گام‌های بعدی با تقویت سامانه همکاری، یک شبکه ارزش ژئواکونومیک شکل می‌دهد که شاید رویای عیان «نیکولاس مادورو» مبنی بر «شکست‌ناپذیری» را به تحقق نزدیک کند.
نورنیوز