نورنیوز ـ گروه سیاست: قیام پانزدهم خرداد به عنوان یکی از مهم‌ترین نقاط عطف مبارزه با استبداد شاه در نظر گرفته می‌شود که طی آن مردم با محوریت روحانیون در شهرهای قم، تهران و ورامین تجمع و راهپیمایی کردند.
بسیاری از مورخین دستگیری امام خمینی در این راهپیمایی را مبدا تحولات مهم بعدی در نظر گرفته‌اند. یکی از ابعاد این واقعه نقش سه نیروی سیاسی ایران در آن مقطع تاریخی است که کمتر بدان پرداخته شده است.
در این خصوص گفتگوی کوتاهی با دکتر ابراهیم عباسی بوشهری، پژوهشگر تحولات ایران و استاد دانشگاه شیراز انجام شده است.
نورنیوز: برخی پژوهشگران وقایع پانزده خرداد را از این جهت مهم می‌دانند که یک منجر به تغییر اساسی در جریان های سیاسی ایران تا آن روز شد. در واقع این واقعه را نقطه عطفی برای عبور مخالفین شاه از ملی گرایان به همراهی روحانیون می‌دانند. این نگرش تا چه حد منطق بر تاریخ و درست است؟
ـ پانزدهم خرداد بیش از آنکه عبور از مخالفان ملی گرا باشد، عبور از مبارزه مسالمت‌آمیز بود. در این روز سرکوب اعتراضات و خشونت، نوعی آشتی ناپذیری در صحنه سیاست ایران به نمایش گذاشته شد. دستگیری فقیهان و واعظان از طیف های مختلف و پیام تحقیرآمیز شاه برای سیدمحمد بهبهانی، او را از مشروعیت دینی و پشتوانه مذهبی به پادشاه کشور شیعه محروم کرد. اعدام لوطی سرشناس نقش آفرین در کودتای ۲۸ مرداد ۳۲، طیب حاج رضایی، این نیروی اجتماعی حامی سلطنت را در آشوب های بعدی در مقابل سلطنت قرار داد.
نورنیوز: می‌دانیم جبهه ملی دوم در سال ۳۹ بنا نهاده می‌شود و در سال ۴۳ منحل اعلام می‌شود. آیا می‌توان پانزده خرداد را در کوتاه بودن این جریان موثر دانست؟ خاصه اینکه در خود جبهه دوم افرادی مانند مرحوم بازرگان و طالقانی گرایشات مذهبی بیشتری از سایرین داشتند. مثلا از نهضت آزادی در این غایله بر خلاف جبهه ملی بیانیه ای منتشر می‌شود.
ـ خیر. جبهه ملی از همان ابتدای تأسیس در زمان مصدق در درون خود با تناقض و تفاوت نیروهای متشکل مواجه بود. از همین رو به مرور گروه‌های مختلف از آن جدا شدند. تنها تفاوت جبهه ملی پس از کودتا وفاداری به مصدق و مخالفت با کودتا بود. این وجه مشترک هم به مرور رنگ باخت. میتینگ جبهه ملی در پارک جلالیه در دولت علی امینی و ماجرای تحصن دانشجویان دانشگاه تهران این تعارضات را آشکار کرد.
نورنیوز: با توجه به اینکه گفته می‌شود رادیو مسکو در همان زمان اعتراضات در قم را اعتراضی متحجرانه می‌خواند، موضع جریان های چپ و احزاب آن به این اتفاق چگونه بوده است؟ این گروه ها از پی این واقعه دچار چه تحولاتی شدند؟
ـ احزاب چپ در مقابل انقلاب سفید و سرکوب ۱۵ خرداد موضعی مبهم داشتند. گزارش‌ها اما حاکی از آن است آنها معتقد بودند خلع ید مالکان و فقیهان و سرکوب لوطیان که در نگاه چپ‌ها، لومپن بودند، گامی به سوی پرولتاریا هست.
نورنیوز