نورنیوز-گروه اجتماعی: در دهههای اخیر، یکی از چالشهای مهم کشورمان، روند کاهش جمعیت و افت شدید نرخ فرزندآوری بوده است؛ مسئلهای که نهتنها پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گستردهای دارد، بلکه آیندهی ساختار جمعیتی کشور را نیز تحتتأثیر قرار میدهد.
پژوهشها و آمارهای رسمی نشان میدهد که ایران با سرعتی فراتر از پیشبینیها، در مسیر سالمندی جمعیت قرار گرفته است. با آن که تنها چند دهه پیش، کشور ما در شمار جوانترین جوامع دنیا قرار داشت و شاهد وجود خانوادهها با تعداد زیادی از فرزندان بودیم اما اکنون، الگوی ازدواج، سبک زندگی و نگرشهای فرهنگی، تغییر کرده که باعث شده نرخ تولد به یکی از کمترین سطحهای تاریخ معاصر برسد. به طوری که سال گذشته برای اولین بار، تعداد موالید کشور، به زیر یک میلیون نفر در سال رسید.
این چرخش جمعیتی میتواند در سالهای نهچندان دور، ایران را با چالشهای جدی روبهرو کند؛ از کاهش نیروی کار جوان و فعال گرفته تا افزایش هزینههای سلامت، بازنشستگی و خدمات اجتماعی برای جمعیت سالمند.
پنجره جمعیتی که هماکنون در ایران باز است، یعنی دورهای که بیشترین بخش جمعیت را جوانان و افراد در سن کار تشکیل میدهند، تنها برای مدت محدودی پابرجا خواهد ماند. از آنجا که جمعیت جوان و نیروی کار فعال، یکی از محورهای اصلی توسعه کشورها به شمار میروو، بستهشدن این پنجره به معنی از دسترفتن یک فرصت تاریخی برای توسعه اقتصادی، نوآوری و رشد پایدار است.
نگاهی به پیشینه فرهنگی کشور در بحث ازدواج و فرزندآوری در سالهای نه چندان دور، نشان میدهد شاهد تغییر بسیار چشمگیری در این شاخصها بودهایم و همین امر این سوال اساسی را مطرح میکند که چه شد که آمار ازدواج و فرزندآوری در کشور کاهش یافت و اکنون در چه وضعیتی از نظر جمعیتی قرار داریم؟
وحید دستجردی در پاسخ به این سوال که چه شد که آمار ازدواج و فرزندآوری در کشور ما کاهش یافت؟ اظهار کرد: اگر به جهان نگاه کنید، میبینید که این روند یعنی کاهش ازدواج و کاهش فرزندآوری در اکثر کشورهای دنیا اتفاق افتاده است و دیدگاههایی دربارهی ازدواج شکل گرفته که میگوید «لزومی ندارد حتماً ازدواج کرد».
وی افزود: نگرشهای فردگرایانه بیشتر شده؛ افراد میخواهند خودشان رشد کنند، تحصیلاتشان را ادامه دهند و جایگاه شغلی بهتری داشته باشند.
دبیر ستاد ملی جمعیت ادامه داد: در گذشته، افراد بدون شغل یا مسکن هم ازدواج میکردند و فرزنددار میشدند و معمولاً چند نسل در خانهی پدری یا مادری زندگی میکردند اما این سبک زندگی در طول زمان کمرنگ شده است بنابراین، وضعیتی که امروز در کشور ما رخ داده یعنی قرار گرفتن زیر سطح جایگزینی جمعیت در کشورهای دیگر دنیا هم دیده میشود. بهزودی تعداد کشورهایی که زیر سطح جایگزینی هستند از حدود 90 کشور به نزدیک 130 کشور میرسد، چون نگرشهای فرهنگی، فکری، اجتماعی و حتی مذهبی نسبت به ازدواج و فرزندآوری تغییر کرده است.
آمارهای شوکهکننده از کاهش ازدواج و فرزندآوری
وی درباره کاهش نرخ باروری در کشور تصریح کرد: در دههی 60، مثلاً در سالهای 1365 و 1366، بهطور متوسط 6.8 فرزند برای هر زن در سن باروری متولد میشد؛ اما اگر سال 1403 را نگاه کنیم، این عدد به کمتر از 1.5 فرزند رسیده است. این نشان میدهد که با یک کاهش جدی و شیب کاهشی در فرزندآوری روبهرو هستیم.
دستجردی ادامه داد: همین شیب در ازدواج هم وجود دارد. مثلاً در سالهای 1390 تا 1392، حدود 800 هزار ازدواج ثبت میشد؛ اما این رقم در سال 1403 به 480 هزار ازدواج رسیده؛ یعنی حدود 60 درصد کاهش. وقتی ازدواج کاهش پیدا میکند، طبیعی است که فرزندآوری هم کاهش مییابد. همچنین در کشورهای زیر سطح جایگزینی مانند ایران، بهتدریج سن ازدواج بالا میرود، فاصلهی ازدواج تا فرزند اول زیاد میشود، و فاصلهی فرزند اول تا دوم هم همینطور.
فاصله فرزند اول تا دوم حدود 6 سال است
دستجردی در ادامه به ارائه آمارهایی از ازدواج و فرزندآوری پرداخت و بیان کرد: طبق آمار متوسط سن ازدواج زنان ایرانی 24.5 سال است، فاصلهی ازدواج تا فرزند اول حدود 4.5 سال شده و فاصلهی فرزند اول تا دوم حدود 6 سال است.
زنان ایرانی به طور میانگین در 27 سالگی فرزنددار میشوند
وی افزود: متوسط سن زنان در اولین فرزندآوری 27.5 سال و متوسط سن اولین فرزندآوری در تهران حدود 30 سال است. شهرهای بزرگ و پایتخت معمولاً با چالشهای جدیتری روبهرو هستند.
رشد 7 برابری تجرد قطعی در کشور
دبیر ستاد ملی جمعیت تصریح کرد: در سال 1365، حدود 1.1 درصد زنان 50 ساله دچار تجرد قطعی بودند یعنی در 50 سالگی هنوز ازدواج نکرده بودند اما در سال 1402، این رقم (درصد خانمهایی که ازدواج نکرده بودند) به 7.7 درصد رسیده است یعنی 7 برابر شده است.