نورنیوز-گروه سیاسی: عراقچی در اظهارات پس از تفاهم گفت که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، دیگر هیچ نوع همکاری بین ایران و آژانس بر اساس این توافق وجود نخواهد داشت. در طرف مقابل هم رافائل گروسی گفت که این توافق ارتباط مستقیمی به مکانیسم ماشه ندارد و موضوعی جداگانه است. آژانس این توافق را ذیل تعهدات پادمانی ایران در چارچوب پیمان منع اشاعه یا ان‌پی‌تی می‌بیند، اما ایران به دنبال استفاده از این توافق برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه است. این توافق از جهاتی شبیه مدالیته یا چارچوب کاری است که ایران در پاییز ۱۳۸۶ و در زمان مدیرکلی محمد البرادعی با آژانس امضا کرد. جالب توجه اینکه همان زمان هم لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بود.
بنابراین توجه به شباهت‌های دو مدالیته به نظر من می‌تواند جالب توجه باشد، هرچند که زمان زیادی از توافق قبلی ایران و آژانس در زمان لاریجانی گذشته، اما همان زمان هم تلاش می‌شد که این توافق به ابزاری برای جلوگیری از تشدید تحریم‌ها و صدور قطعنامه جدید علیه ایران منجر شود که در عمل این اتفاق نیفتاد. بنابراین باید گفت ظرفیت این مدالیته یا چارچوب جدید همکاری برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه محدود هست؛ ضمن اینکه ۲۴ساعت بعد از توافق، طرف ایرانی و مدیرکل آژانس برداشت‌های تقریبا متضادی از این توافق ارائه کردند.
شاید عراقچی به دلیل ملاحظات داخلی و واکنش تندروها سعی کرد که این توافق را کم‌اهمیت جلوه دهد، اما از طرف دیگر در سایر موارد هم ابهامات جدی وجود دارد. به‌عنوان مثال علاوه بر موضوع دسترسی‌ها که مورد اختلاف دو طرف قرار دارد، مساله زمان‌بندی هم بسیار مهم به نظر می‌رسد که ایران به دنبال این است که همکاری با آژانس و موضوع سایت‌های مورد تهاجم قرار گرفته و اورانیوم ۶۰درصد غنی شده را به بعد از فعال‌سازی مکانیسم ماشه موکول کند یا در واقع این همکاری را آن اندازه طولانی کند که موعد بازگشت تحریم‌ها در اواخر مهر تمام شود و قطعنامه‌ها لغو شوند.
اما از طرف دیگر اروپا و آژانس تاکید می‌کنند که این همکاری باید در یک چارچوب زمانی مشخص و محدود باشد. مقامات اروپایی اعلام کردند که ایران باید هر چه سریع‌تر همکاری را شروع کند. از طرف دیگر هنوز در مورد دو شرط دیگر اروپایی‌ها یعنی غنی‌سازی صفر و آغاز مذاکرات با آمریکا اتفاق عملی رخ نداده و بنابراین سوال بزرگ این است که آیا صرف توافق ایران و آژانس، موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه منتفی می‌شود یا خیر.
پس این سناریو تقویت می‌شود که این توافق به‌تنهایی قادر به جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه نیست، اما می‌تواند زمینه را برای تمدید مکانیسم ماشه با قطعنامه پیشنهادی روسیه در شورای امنیت هموار کند. اما لازمه تصویب قطعنامه روسیه این است که سه کشور اروپایی و مشخصا دو کشور فرانسه و بریتانیا که دارای حق وتو در سازمان ملل هستند، با این قطعنامه همراهی کنند. هنوز خبری در مورد همراهی اروپا با پیش‌نویس قطعنامه روسی منتشر نشده، بلکه برعکس خبر منتشرشده این است که کره‌جنوبی به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت قطعنامه‌ای را که بر‌اساس قطعنامه ۲۲۳۱ پیش‌بینی شده، نهایی کرده و ممکن است به رای بگذارد.اگر این قطعنامه به رای گذاشته شود، طبیعتا اروپا آن را وتو خواهد کرد.
به عنوان جمع‌بندی می‌توانیم بگوییم که همچنان امکان جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه اندک است، اما اندکی امیدواری نسبت به تمدید مکانیسم ماشه بر اثر توافق جدید ایران و آژانس پدیدار شده است. با این حال ادامه این مسیر باز به سیاست اروپا و همراهی آن با روسیه در تصویب قطعنامه پیشنهادی مسکو بستگی دارد و از طرف دیگر به زمان‌بندی و میزان همکاری ایران با آژانس وابسته است. لذا در روزهای آخری که برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باقی مانده، امید اندکی نسبت به تمدید مکانیسم ماشه به وجود آمده است و باید در این مورد محتاط باشیم، چرا که تجربه مدالیته ۱۳۸۶ هم نشان داد که این نوع توافق‌هایی که مورد تفسیرهای به‌شدت متفاوت قرار می‌گیرد، نمی‌تواند اثر چندان بزرگی داشته باشد و در شرایط فعلی بتواند مانع از فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا شود.
* پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل
دنیای اقتصاد