نورنیوز- گروه سیاسی: در روزهایی که ایران از یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های امنیتی خود عبور کرده و در حال ترسیم نقشه راه آینده است، پیام رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان خطاب به ایرانیان خارج از کشور، حامل نکاتی کلیدی و چندلایه است که باید با دقت تحلیل شود. این پیام، از یک سو، بر «باز بودن پنجره دیپلماسی» و پایبندی ایران به مسیر صلح و گفت‌وگو تأکید دارد و از سوی دیگر، به‌صورت اختصاصی، مخاطب خود را ایرانیانی می‌داند که در ورای مرزهای جغرافیایی زیست می‌کنند. این ترکیبِ محتوای راهبردی و انتخاب مخاطب خاص، نشان می‌دهد که با یک بیانیه ساده طرف نیستیم، بلکه با تبیین صریحی از دکترین سیاست خارجی دولت جدید ایران مواجهیم.
از انسجام داخلی تا ضرورت تعامل جهانی
مسعود پزشکیان در این پیام، از مقاومت ملی در برابر حمله رژیم صهیونیستی، نه تنها به‌عنوان واکنش دفاعی، بلکه به‌مثابه «نمایش بی‌سابقه وفاق اجتماعی» یاد می‌کند؛ وفاقی که به تعبیر او، ایرانیان داخل و خارج، منتقد و غیرمنتقد را در یک صف متحد قرار داد. از همین منظر است که او بر دوگانه مکمل «اقتدار نظامی» و «دیپلماسی فعال» به‌عنوان سازوکار تثبیت امنیت ملی تأکید می‌کند. اما این تأکید صرفاً یک موضع‌گیری سیاسی نیست، بلکه پاسخی هوشمندانه به دو پرسش حیاتی در فضای کنونی ایران است:
اول اینکه ایرانِ پس از جنگ چگونه می‌تواند مانع از تکرار تهدیدات مشابه شود؟
دوم اینکه چگونه می‌توان از انسجام ایجاد شده در دل بحران، برای پیشبرد اهداف ملی بهره گرفت؟
پاسخ رئیس‌جمهور روشن است؛ از مسیر گفت‌وگو، عقلانیت و تعامل سازنده با جهان. یکی از مضامین محوری پیام، این است که ایران حتی در زمان آماده‌سازی برای دور ششم مذاکرات هسته‌ای، مورد تجاوز قرار گرفت؛ و این اتفاق با حمایت صریح آمریکا از اسرائیل صورت گرفت. این گزاره، حاوی دو نکته مهم است:
۱. دولت ایران اهل گفت‌وگو و تعامل است و حتی در شرایط بی‌اعتمادی، مسیر صلح را باز گذاشته است.
۲. اما همین تلاش صلح‌طلبانه، از سوی رژیم صهیونیستی و حامیانش تحمل نمی‌شود، چرا که عادی‌سازی جایگاه ایران، با استراتژی تهاجمی آنها ناسازگار است.
از این‌رو، تأکید بر باز بودن پنجره دیپلماسی، نه نشانه سازش‌پذیری، بلکه اعلام موضع ایران به‌عنوان بازیگری عقل‌گرا، صلح‌خواه و درعین‌حال مقتدر است. این همان چیزی است که در نظریه «قدرت هوشمند» نیز بر آن تأکید می‌شود: ترکیب قدرت سخت و نرم، در قالب دیپلماسی فعال. مصداق این دیپلماسی فعال، حضور مشهود دستگاه سیاست خارجی و شخص وزیر امور خارجه در پایتخت‌های مهم و مؤثر منطقه و جهان است. مشارکت جدی در اجلاس اخیر بریکس و اکنون شانگهای، و دیدارها و مذاکرات فشرده با مقامات سیاسی کشورهای گوناگون نمود بارز باز بودن پنجره دیپلماسی از نگاه تهران است. اکنون غرب باید بداند که چنانچه مثل سایر کشورها روابط و مناسبات خود را با تهران در چارچوبی توأم با احترام متقابل و بدور از نگاه‌های آمرانه تنظیم کند می‌تواند در قاب پنجره باز دیپلماسی ایران جایی درخور داشته باشد.
خطاب به ایرانیان خارج از کشور؛ انتخابی هدفمند
شاید مهم‌ترین و در عین حال کمتر تحلیل‌شده‌ترین جنبه این پیام، انتخاب مخاطب آن باشد: ایرانیان خارج از کشور. چرا رئیس‌جمهور تصمیم گرفته این پیام راهبردی را نه به عموم ملت، بلکه به جامعه مهاجر و فرامرزی ایران ارسال کند؟ بررسی این انتخاب از زوایای گوناگون، نشان می‌دهد که این تصمیم، حامل چهار پیام همزمان است:
۱. احیای سرمایه اجتماعی فراملی: جامعه ایرانی خارج‌نشین، به دلایل گوناگون، در سال‌های اخیر از ساختار رسمی فاصله گرفته است. برخی دلسرد، برخی منتقد، و برخی بی‌تفاوت شده‌اند. پیام پزشکیان کوششی است برای ترمیم اعتماد، بازگرداندن حس تعلق و احیای هویت ملی مشترک. او به‌جای طرد منتقدان، آنان را در صف مشارکت ملی می‌نشاند؛ اقدامی که اگر در عمل نیز پیگیری شود، می‌تواند فاصله‌های تاریخی را کاهش دهد.
۲. بسیج دیپلماسی عمومی: ایرانیان خارج از کشور، ابزارهای مهمی برای شکل‌دهی به افکار عمومی جهانی هستند: رسانه‌ها، دانشگاه‌ها، نهادهای مدنی، و محافل علمی و اقتصادی. دعوت رئیس‌جمهور از آنها، تلاشی برای تقویت دیپلماسی عمومی ایران و مقابله با روایت‌های غالب در فضای رسانه‌ای بین‌المللی است.
۳. فراهم‌سازی بستر بازگشت نخبگان و سرمایه‌ها: در فضای پساجنگ، ایران نیازمند بازسازی نه‌فقط زیرساخت‌های امنیتی، بلکه علمی، اقتصادی و فناورانه است. بازگشت نخبگان و جذب سرمایه‌های ایرانیان خارج از کشور، یک گزینه راهبردی است. این پیام می‌تواند مقدمه‌ای برای سیاست‌های عملیاتی در این زمینه باشد: تسهیل بازگشت، احترام به حقوق شهروندی، و اعتمادسازی متقابل.
۴. ارسال سیگنال سیاسی به جهان: در عین حال، این پیام یک ابزار دیپلماسی عمومی فرامرزی است؛ یک راه غیررسمی اما هدفمند برای ارسال پیام به دولت‌های غربی، مبنی بر پایبندی ایران به صلح، تعامل و مقابله با جنگ‌افروزی. مخاطب اصلی پیام، ایرانیان خارج از کشورند؛ اما شنوندگان دیگر آن، نهادهای تصمیم‌ساز جهانی‌اند.
بازسازی اعتماد؛ پیش‌نیاز عبور از بحران
آنچه از این پیام برمی‌آید، فراتر از امیدآفرینی صرف یا تمجید از ایستادگی مردم است. پزشکیان از «نگاه منتقدانه به گذشته» سخن می‌گوید؛ او خواهان بازسازی امید، آمادگی برای یادگیری و ساختن مسیری نو است. این زبان، نشان‌دهنده چرخش گفتمانی نسبت به وضعیت‌های پیشین است. رویکردی که می‌کوشد نظام سیاست‌گذاری ایران را به‌سوی گفت‌وگو، مدارا، مشارکت فراگیر و صلح فعال سوق دهد. اما این مسیر، در صورتی نتیجه می‌دهد که با گام‌های عملی همراه شود: شفافیت در مذاکرات خارجی، تسهیل بازگشت نخبگان، پذیرش تنوع دیدگاه‌ها، و به رسمیت شناختن مشارکت هم‌وطنان خارج از کشور در ساختن آینده ایران.
کوتاه اینکه در جهان پرآشوب امروز، کشورهایی که پنجره تعامل را ببندند، درها را نیز به روی خود خواهند بست. ایرانِ امروز، پس از تجربه جنگ و تحریم و بی‌اعتمادی، نیازمند سیاست خارجی هوشمند، دیپلماسی چندلایه و بازسازی سرمایه اجتماعی است. پیام رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان، اگرچه در چارچوب یک متن رسمی صادر شده، اما حامل رگه‌هایی از بازاندیشی و اصلاح است.
اگر دولت بخواهد واقعا پنجره دیپلماسی را باز نگه دارد، باید همزمان پنجره‌هایی دیگر را نیز بگشاید: پنجره شفافیت، پنجره گفت‌وگو با منتقدان، و پنجره بازگشت نخبگان. آنگاه، دیپلماسی نه صرفاً ابزار دفاع در برابر تحریم و جنگ، که تبدیل به مسیر توسعه ملی و عزت جهانی خواهد شد.