نورنیوز-گروه فرهنگی: "هابیل و قابیل" نام دو فرزند از فرزندان حضرت آدم ابوالبشر است؛ نام این دو برادر در قرآن نیامده بلکه با تعبیر "إبنَی آدم" از آن دو یاد شده که خطاب به پیامبر اسلام می فرماید:
«وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ»
"وداستان دو پسر آدم را [که سراسر پند و عبرت است] به درستی و راستی بر آنان بخوان" (مائده/۲۷)
اما در روایات نام آنها بیان شده که نامشان، "هابیل و قابیل" بوده است.
هابیل و قابیل در قرآن
ماجرای آن دو برادر در آیات ۲۷ الی ۳۱ سوره مائده به این صورت آمده است:
۲۷)و داستانِ دو پسر آدم [هابیل و قابیل] را به درستى بر آنان بخوان، آنگاه که قربانىاى به پیش آوردند، پس، از یکى پذیرفته شد و از دیگرى پذیرفته نشد. [قابیل] گفت: بى گمان تو را خواهم کشت. [هابیل] گفت: خدا تنها از کسانى مىپذیرد که پارسایند.
۲۸) اگر تو دستت را به سویم گشایى تا مرا بکشى، من هرگز دستم را به سویت نمىگشایم تا تو را بکشم؛ من از خدایى مىترسم که جهانیان را پرورد.
۲۹) من مىخواهم تو با گناهِ من و گناهِ خویش بازگردى، و از دوزخیان باشى، و این سزاى کسانى است که ستمکارند.
۳۰) پس نفسِ [طغیان گرش] کشتنِ برادرش را در نظرش سهل و آسان جلوه داد، و او را کشت، و از زیانکاران گردید.
۳۱) پس [در کنار جسد برادرش سرگردان بود که] خدا کلاغى را برانگیخت که زمین را همى کاوید، تا به وى بنمایاند که چگونه جسدِ برادرش را بپوشاند. [قابیل] گفت: واى بر من! آیا ناتوانم که همانند این کلاغ جسدِ برادرم را بپوشانم؟ و بدینسان از پشیمان شدگان گردید.
از آنجا که جزئیات این داستان در قرآن کریم ذکر نشده، از دیرباز در میان مفسران مسلمان بر سر چند و چون آن اختلافات گسترده‌ای دیده می‌شود.
علت قربانی
در یک روایت امام صادق(ع) در خصوص علت قربانی فرزندان آدم می فرمایند: خداوند به آدم وحى فرمود که اختصاصات نبوت را به هابیل تسلیم کند و اسم اعظم را به او تعلیم دهد و او را وصى خود قرار بدهد؛ قابیل چون از حیث سنی بزرگتر از هابیل بود و خود را شایسته‌تر از برادرش می دانست، به هابیل حسادت کرد. حضرت آدم بنا به فرمان خداوند به آن دو برادر دستور داد که در راه خدا قربانى کنند؛ قربانی هر کدام مورد قبول واقع شد وصى و جانشین پدر شود؛ نتیجه آزمایش الهی به نفع هابیل شد به همین سبب حسادت قابیل شعله ور شد.
نحوه پذیرش قربانی
در قرآن کریم از نحوه پذیرش قربانی نیز سخن به میان نیامده، بلکه به طور مطلق فرموده:
«...فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ»
...اما از یکى پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد.(مائده/۲۷)
در روایات اینگونه آمده که قربانی هر کسی را که آتش سوزاند، قربانی او پذیرفته شده است؛ بنابراین وقتی هابیل و قابیل قربانی خود را تقدیم کردند، آتشی نازل شد و قربانی هابیل را سوزاند و معلوم شد که از بین این دو قربانی، قربانی هابیل پذیرفته شده و قربانی قابیل مورد قبول واقع نشده است.
چگونگی آموزش کلاغ به قابیل
گرچه در قرآن از یک کلاغ بیشتر سخن به میان نیامده است اما در برخی روایات آمده است آن هنگام که قاتل نمی‌دانست چگونه مدرک جرم خویش را پنهان کند، دو زاغ نزد او آمدند و با هم درگیر شدند و چنان جنگیدند که یکی کشته شد. سپس آن که زنده ماند، گودالی کند و جسد را در آن دفن کرد و قابیل از عمل آنان یاد گرفت که با جسد برادر خود چه کند.
بسیاری از مفسران متقدم و متاخر همین حکایت را نقل کرده‌اند، اما برخی مفسران منازعۀ دو کلاغ و قتل و دفن یکی توسط دیگری را مردود شمرده، و معتقد بوده‌اند که خدا تنها یک زاغ را برانگیخت و از جایی که عادت غراب فحص و جستجو در زمین و دفن اشیاء است، زاغی جلوی چشمان قابیل چنین کرد و قابیل از او نحوۀ خاکسپاری را فراگرفت.
حکمت نقل داستان هابیل و قابیل
خدای متعال بعد از بیان داستان عبرت آموز دو تا از فرزندان حضرت آدم(ع)، طی بیان یک حکم کلی میفرماید:
«مِنْ أَجْلِ ذلِک کتَبْنا عَلی بَنِیإِسْرائِیلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِیالْأَرْضِ فَکأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَ مَنْ أَحْیاها فَکأَنَّما أَحْیا النَّاسَ جَمِیعا...»
«بخاطر همین موضوع بر بنی اسرائیل مقرر داشتیم که هر گاه کسی انسانی را بدون ارتکاب قتل، و بدون فساد در روی زمین به قتل برساند، چنان است که گویا همه ی انسانها را کشته است و کسی که انسانی را از مرگ نجات دهد، گویا همه ی انسانها را از مرگ نجات داده است...» (مائده/ ۳۲)
ظهور سیاق آیه اشاره به اینست که مراد از "من أجل ذلک" داستان پسران حضرت آدم(ع) است که در آیات قبل بیان شد.
دو روایت تفسیری که مربوط به بطون آیات بوده و جنبه ی هدایتی و تربیتی دارد:
۱. اگر کسی یک نفر را گمراه کند، مثل آن است که تمام مردم را گمراه کرده، و اگر یک نفر را هدایت کند، گویا تمام مردم را هدایت کرده که هدایت مانند حیات و گمراهی مانند قتل است.
۲. هر کس پیغمبر یا امام عادلی را بکشد، گویا همه ی مردم را به قتل رسانده؛ چرا که مردم را از هدایت ایشان محروم گردانیده و هر که نبی یا امامی را یاری کند، مانند این است که همهٔ مردم را زنده گذاشته است.
نورنیوز