سخت‌ترین سال برای یک دولت نوپا

نورنیوز- گروه سیاسی: با درگذشت شهادت‌گونه آیت الله رئیسی به عنوان رئیس جمهور، مقام معظم رهبری، وفق قانون، معاون اول رئیس جمهور، محمد مخبر را به عنوان مدیر قوه مجریه،‌ مأمور اداره کشور و نیز تدارک مقدمات انتخابات ریاست جمهوری کردند. با شروع ثبت نام داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری، جمع کثیری از فعالان سیاسی به صحنه آمدند و فضای انتخاباتی، جا را بر فضای تراژیک و غمبار فقدان آیت الله رئیسی تنگ کرد.  

شروع یک رقابت جاندار

ایستگاه  اول انتخابات ریاست جمهوری به سیاق سنت موجود در فضای سیاسی ایران پر ترافیک به پایان رسید. 80 نفر خود را واجد صلاحیت برای حضور در پاستور دیدند.  

اصول گرایان نامزدهایی از جمله محمد باقر قالیباف، سعید جلیلی، علیرضا زاکانی و علی نیکزاد و ... داشتند. دولت مستقر هم نمایندگانی همچون مهرداد بذرپاش، امیر حسین قاضی زاده هاشمی، سید صولت مرتضوی و داود منظور و محمد مهدی اسماعیلی را در فهرست ثبت نام کنندگان داشت.

جریان سیاسی اعتدالی یا میانه رو هم نمایندگانی همچون علی لاریجانی، عبدالناصر همتی، محمد شریعتمداری و حتی مصطفی پور محمدی را به میدان فرستاد و در نهایت اصلاح طلبان هم چهره هایی همچون اسحاق جهانگیری، مسعود پزشکیان، عباس آخوندی و مصطفی کواکبیان و ... را روانه این رقابت کردند.

از این جمع پرشمار، نهایتا صلاحیت 6 نفر به تأیید شورای نگهبان رسید تا در آوردگاه 8 تیرماه برای تشکیل دولت چهاردهم به رقابت بپردازند: مسعود پزشکیان، سعید جلیلی، محمدباقر قالیباف، مصطفی پورمحمدی، امیرحسین قاضی ز اده هاشمی، و علیرضا زاکانی. جلسات و مناظرات پرشور عمومی،‌نوید آن را می داد که پس از انتخابات کم فروغ مجلس شورای اسلامی در اسفند 1402، امر سیاسی احیا شود و مشارکت قابل قبولی رقم بخورد. مرحله اول انتخابات با مشارکت قریبا 40 درصدی برگزار و پزشکیان و جلیلی به دور دوم رفتند. در دور دوم انتخابات، بخت با مشعود پزشکیان بود که هم انتخابات را برد و هم نصاب مشارکت را بالا برد و به تقریبا 50 درصد رساند. به این ترتیب،‌ قرعه تشکیل دولت چهاردهم با رأی مردم، به نام پزشکیان افتاد.

وفاق جایگزین یکدستی

در ارزیابی شکست اصولگرایان اگر چه می توان به موارد متعددی اشاره کرد اما به نظر می رسد خیلی از موارد یا دلایل و عوامل شکست را می توان ذیل مفهوم کلی تری به نام توهم « کارآمدی یکدستی» گنجاند و ارزیابی کرد با این توضیح که البته اصلاح طلبان هم پیش از این گرفتار چنین بلیه ای بوده و تجربه کرده اند. تجربه ای که در نهایت به شکست آنها در انتخابات مجلس هفتم و شکست سنگین تر در انتخابات ریاست جمهوری 84 منجر شد.  

پزشکیان با درک درست از این تجربیات،‌راه وفاق را به جای راه یکدستی پیش گرفت. او تصمیم گرفت محور سیاست های خود در حوزه داخلی و خارجی را بر پایه های « تعامل» بنیان کند. به تعبیری ایجاد وفاق و تحکیم انسجام ملی ماموریت اول دولت در حوزه سیاست داخلی، و تعامل با دنیا با اتکا به همین اجماع و همکاری ملی، ماموریت دیگر دولت در سیاست خارجی بود. او به درستی بارها تاکید کرده که شرط موفقیت در حوزه سیاست خارجی یا کارگر افتادن تعامل سازنده با دنیا، وفاق داخلی و حل و فصل یا کاهش اختلافات داخلی بر سر مسایل کلان کشور است. به تعبیری از منظر دولت جدید راه تعامل با دنیا از تعامل و وفاق داخلی می گذرد.

در چنین شرایطی،‌مقام معظم رهبری ضمن تنفیذ حکم پزشکیان، همگان را به کمک کردن به دولت او فراخواندند و موفقیت این دولت را موفقیت همه دانستند. مجلس نیز، شعار وفاق رئیس جمهور را بی‌پاسخ نگذاشت و به تمام فهرست وزرای پیشنهادی او رأی اعتماد داد؛ فهرستی که کاملا فراجناحی و ترکیبی از تمام نیروهای سیاسی در امروز ایران بود.

شروع بحران از صبح اول

همه چیز حکایت از یک شروع قدرتمند برای دولت وفاق داشت. در چنین شرایطی، دقیقا فردای روز تحلیف رئیس جمهور، رخدادی بسیار تلخ،‌ اولین شوک را به دولت نوپا وارد کرد: ترور اسماعیل هنیه در تهران! صهیونیست ها با ترور رهبر حماس در قلب تهران، قصد داشتند دولت جدید ایران را در آغاز کار، به واکنشی عصبی وادارند و سامانه ی ذهنی "مقاومت تعاملی" پزشکیان را از همان ابتدا مختل و معیوب کنند. زمان و مکان ترور شهید اسماعیل هنیه، مهم ترین مؤلفه در این ماجرا بود. اینکه صهیونیست ها تصمیم گرفتند سناریوی ترور رهبر پرنفوذ و کلیدی حماس را در تهران و ساعاتی پس از حضور در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان عملیاتی کنند حکایت از آن داشت که ظهور دولتی که برنامه اعلامی اش در سیاست خارجی، «دوگانه ی تعامل و مقاومت» است برای رژیم صهیونیستی غیر قابل قبول و بلکه بسیار هراس انگیز است. هنوز چند روزی از این جنایت آشکار نگذشته بود که سلسله حملات رژیم صهیونیستی در لبنان، چهره‌های شاخص و اثرگذاری همچون سید حسن نصرالله، سید هاشم صفی الدین، و برخی از فرماندهان ارشد نظامی ایران را به شهادت رساند. هرچند ایران با دو عملیات وعده صادق، انتقام این جنایات را تاحدی از صهیونیست ها گرفت اما فضای بحرانی برای شروع به کار دولت همچنان ادامه داشت.

پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، حلقه دیگری از تحولات سیاست بین الملل بود که پیش روی دولت چهاردهم قرار گرفت. این تغییر، می‌توانست آرایش سیاسی در منطقه و کل جهان را تحت تأثیر قرار دهد. در این میان، سقوط دولت بشار اسد و فرار به روسیه نیز، اتفاق بسیار مهم دیگری در صحنه تعاملات جهانی بود. این هردو تحول، بر توازن قدرت در سطح بین الملل اثر گذاشت تاجایی که ایران و برخی دولت‌های دوست و شریک او را نیز به در پیش گرفتن سیاست های تازه ملزم کرد.

پایان ماه عسل با رقبای داخل

هرچند روابط مجلس و دولت بر سر ماجرای بودجه، روابطی خوب و مبتنی بر تفاهم متقابل بود اما به زودی تصادم هایی میان این دو قوه شکل گرفت. مجلس دوازدهم با بدنه‌ای عمدتا اصولگرا خیلی زود دو موضوع را فعال کرد: نخست اجرای قانون عفاف و حجاب را از رئیس جمهور درخواست کرد، و در همزمان با استناد به قانون مشاغل حساس، از شخص پزشکیان می‌خواست که معاون راهبردی‌اش، محمدجواد ظریف را برکنار کند.

در کنار این موضوعات، برخی فعالین سیاسی مخالف دولت، از برخی موضوعات حاشیه ای مثل زبان بدن پزشکیان در دیدار با برخی رؤسای جمهور همسایه انتقاد می کردند، یا ادبیات گفتاری او را محل نقد و چالش قرار می دادند. حتی در یک جنگ روانی آشکار، وانمود کردند که پزشکیان «برف زمستان را نخواهد دید.» وجود ناترازی‌های گسترده در حوزه انرژی از جمله گاز و برق، به همراه موج گرانی های افسار گسیخته، مخالفان را برای پنجه انداختن با دولت تحریک می کرد.

در این میان، پیش کشیدن موضوع مذاکره با آمریکا برای رفع تحریم ها ند بار از سوی مقامات ارشد دولت مطرح شد که با واکنش مقام معظم رهبری مواجه شد. منتقدان سیاست‌زده که منتظر فرصتی برای مقابله با دولت بودند استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد را کلید زدند و تنها 6 ماه پس از شروع به کار او رأی اعتماد خود را پس گرفتند. در همان روزی که همتی از قطار کابینه پیاده شد، محمدجواد ظریف نیز پس از نشسای که با محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه داشت استعفای خود را تقدیم رئیس جمهور کرد تا دو چهره نمادین و ارشد دولت،‌ کابینه را ترک کنند.

به این ترتیب، سال پرماجرای 1403 به آخر رسید. دولت چهاردهم که در شرایطی بسیار عجیب، قدرت را به دست آورده بود، در وضعیتی سخت، سال را به آخر رساند تا شاید در سال جدید، با آرایشی نو و ترکیب و تدبیری متفاوت، به اداره کشور بپردازد. مسعود پزشکیان از اولین روز کاری خود، با انبوهی از مسائل و چالش‌های داخلی و خارجی مواجه شد تاجایی که می‌توان ادعا کرد هیچ دولتی در 6 ماه اول خود، چنین دوره سختی را نگذرانده است.