نورنیوز- گروه اجتماعی: ماجرای محصولات دخانی در ایران کلاف پیچیده ای است که گویا باز کردن آن، عزمی جدی و همگانی می طلبد. سیگار به عنوان یک کالای پرفروش در ایران شناخته می شود اما همین کالا به دلیل ارزان بودن، به خارج از کشور قاچاق می شود. از آن سو سالانه صدها میلیون نخ سیگار از خارج به داخل کشور قاچاق می شود و این یعنی سیگار تنها کالایی است که هم به بیرون از کشور قاچاق می شود و هم از خارج به داخل کشور قاچاق می شود. به گفته محمدرضا تاجدار رئیس انجمن تولیدکنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی، در حال حاضر بیش از ۱۲ میلیون نفر مصرف کننده دخانیات در کشور وجود دارد و کل تولید سیگار در ایران بیش از ۷۰ میلیارد نخ در سال است اما میزان مصرف سیگار در کشور حدود ۸۰ میلیارد نخ بمی‌شود. این یعنی سالانه حداقل 10 میلیارد نخ سیگار به کشور قاچاق می شود.
اما سهم شرکت دخانیات به عنوان یک نهاد دولتی در تولید سیگار چقدر است؟ پاسخ به این سوال نکته جالبی را از وضعیت تولید سیگار در کشور مشخص می کند. به گفته محمدرضا مسجدی دبیر جمعیت مبارزه با دخانیات ایران، براساس آمار و ارقام وزارت صمت، سالانه حدود ۷۰ میلیارد نخ سیگار در کشور تولید می‌شود که سهم عمده آن در اختیار شرکت‌های خارجی است. شرکت " Japan Tobaco International " (JTI ) حدود ۵۰ درصد سیگارهای کشور را تولید می‌کند؛ به عبارت دیگر، این شرکت ۳۵ میلیارد از ۷۰ میلیارد نخ سیگار را تولید و عرضه می‌کند. همچنین شرکت "British American Tobbacco" (BAT) نیز حدود ۱۸ میلیارد نخ از مجموع سیگارهای تولیدی کشور را تولید و عرضه می‌کند. در بهترین حالت ممکن، شرکت دخانیات ایران حدود ۱۱ میلیارد نخ سیگار تولید می‌کند؛ بر این اساس، ۱۰ تا ۱۲ درصد از مجموع سیگارهایی که در کشور تولید می‌شوند، داخلی هستند و سایر سیگارها توسط عاملان شرکت‌های خارجی تولید می‌شود.
نرخ پایین مالیات و قاچاق سیگار
سیگار یکی از محصولات تولیدی ارزان در ایران است. پایین بودن مالیات آن و تامین مواد اولیه با ارز دولتی در سالهای قبل، زمینه قاچاق سیگار به خارج از کشور را فراهم کرد؛ قاچاقی که همچنان ادامه دارد. برخی از مسافران که از مرز زمینی به کشور ترکیه می روند همراه خود چند باکس سیگار می برند و آن سوی مرز با قیمت خوب می فروشند.
سعید که چندی قبل به شهر وان ترکیه سفر کرده بود می گوید: «قیمت سیگار در ترکیه گران تر از ایران است و سیگارهایی که مسافران با خودشان به آنجا می برند با قیمت خوب می فروشند. به همین دلیل برخی از مسافران که زمینی به ترکیه می آیند چند جعبه سیگار همراه می آوردند و در اولین فروشگاه آن سوی مرز می فروشند. پول فروش سیگار آن قدر خوب است که می‌تواند بخشی از هزینه های سفر را تامین کند. در ترکیه مالیات سیگار زیاد است و به همین دلیل قیمت آن چند برابر ایران است. »
دبیر جمعیت مبارزه با دخانیات ایران با اشاره به اینکه ایران یکی از کشورهایی است که پایین ترین نرخ مالیات در محصولات دخانی را دارد گفته است: «قاچاق محصولات دخانی توسط شرکت‌های خارجی تولیدکننده محصولات دخانی انجام می‌شود. این شرکت‌ها از پرداخت مالیات فراری هستند.» محمدرضا مسجدی تاکید کرد که اگرچه مجلس برای افزایش نرخ مالیات محصولات دخانی تلاش کرد اما در نهایت میزان نرخ مالیات بر محصولات دخانی سال جاری، ۲۸ درصد خرده‌فروشی است.
وی با اشاره به عرف جهانی مالیات بر سیگار گفت: « عرف جهانی مالیات بر دخانیات ۷۶ درصد قیمت یک نخ سیگار است؛ به طور مثال، میزان نرخ مالیات بر سیگار برای دو کشور پاکستان و اردن به ترتیب ۷۴ و ۸۶ درصد است. بسیاری از کشورهای دنیا که از منظر اقتصادی به ایران شبیه هستند، نرخ مالیات بر دخانیات بالایی دارند و مالیات محصولات دخانی را صرف امور سلامت مردم می‌کنند. »
مسجدی با بیان اینکه برخی نسبت به افزایش نرخ مالیات محصولات دخانی انتقاداتی وارد می‌کنند، افزود: مخالفان افزایش نرخ مالیات بر محصولات دخانی بر این باور هستند که افزایش نرخ مالیات می‌تواند صنعت داخلی را با مشکل مواجه کند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که در بهترین حالت ممکن حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد سیگارهای مصرفی در کشور تولید داخل هستند.
افزایش مالیات، کاهش مرگ و میر
دخانیات سالانه جان ۵۰هزار ایرانی را می‌گیرد . به گفته حسین فرشیدی معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۲۲ درصد کل مرگ و میرهای سرطان در جهان ارتباط مستقیم با مصرف دخانیات دارد ولی اگر یک فرد سیگاری سیگار را ترک کند ظرف ۲ سال بسیاری از مخاطرات ناشی از مصرف سیگار دیگر سلامتی او را تهدید نمی‌کند. حدود ۱۴ درصد جمعیت ایران در سال ۱۴۰۰ با اعتیاد به سیگار و قلیان و سایر انواع دخانیات درگیر بوده‌اند. یعنی ۴.۴ درصد جمعیت زنان و ۲۵ درصد جمعیت مردان کشور معتاد به مصرف دخانیات هستند. همچنین بین سال های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ با افزایش تعداد مصرف کنندگان دخانیات در کشور روبرو بوده‌ایم.
در همین رابطه دکتر جعفر جندقی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت درباره هزینه‌های ناشی از مصرف دخانیات گفت: ۱۳۶ تریلیون ریال هزینه‌های مستقیم تحمیل شده به حوزه سلامت برای درمان بیماری‌ها به دلیل مصرف دخانیات گزارش شده است. همچنین ۲۲۶ تریلیون ریال خسارات برآورد شده بابت مرگ زود هنگام مصرف کنندگان دخانیات گزارش شده است؛ به نحوی که بیش از ۵۰ درصد مرگ‌های منتسب زیر سن ۷۰ سال به دلیل مصرف دخانیات رخ می‌دهد.
برخی از کارشناسان و مسئولان معتقدند افزایش قیمت سیگار از طریق افزایش مالیات بر محصولات دخانی یکی از روش‌های کاهش تقاضای سیگار است. بسیاری از کشورها با موفقیت از سیاست‌های مالیاتی برای تنظیم قیمت سیگار استفاده می‌کنند و نتایج مطلوبی برای کاهش و کنترل مصرف سیگار به دست آورده‌اند؛ به عنوان مثال قیمت یک پاکت سیگار در کشور سوییس معادل ۱۳ یورو است اما در ایران معمولا قیمت هر پاکت سیگار حدود ۳۰ تا ۸۰ هزارتومان است. ارزان بودن سیگار یکی از عوامل مهمی است که باعث گرایش مردم به خصوص نسل جوان و نوجوان به سیگار می شود. درحالی که قرار بود هر سال 5 درصد به مالیات سیگار اضافه شود ولی عملا این اتفاق نیفتاد و سیگار با کمترین مالیات در تولید به دست مصرف کننده می رسد واین مصرف کننده است که مالیات می پردازد .
بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت معتقد است اگر مالیات بر سیگار و دخانیات را افزایش ندهیم و قوانین این حوزه را اجرا یا اصلاح نکنیم، در آینده با چهار برابر شدن مرگ و میر بر اثر مصرف سیگار و دخانیات روبه‌رو خواهیم بود: «بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی نرخ مالیات محصولات دخانی کشور ۲۵ درصد است که با نرخ جهانی حدود ۵۰ درصد اختلاف دارد. قانون ارزش افزوده محصولات دخانی در سال ۱۴۰۰ تصویب شد و در آن سال نرخ مالیات ۲۵ درصدی برای سیگارهای ایرانی و ۴۰ درصدی سیگارهای تولیدی با برند خارجی در نظر گرفته شد.
بر اساس قانون مالیات محصولات دخانی، میزان مالیات محصولات دخانی باید به میزان ۵ درصد در هر سال افزایش یابد؛ اما این موضوع اتفاق نیفتاده است. موضوع مالیات محصولات دخانی وارد برنامه هفتم شده به نحوی که نرخ مالیات ۱۵ درصدی برای سیگارهای ایرانی و ۲۵ درصدی برای سیگارهای تولید برند خارجی و نرخ ۵۰ درصدی برای سیگارهای وارداتی در نظر گرفته شده است. نرخ مالیات ۷۵ درصدی بر خرده فروشی نیز باید در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شود و سیستم مالیاتی به نحوی باشد که مالیات بر خرده فروشی لحاظ شود.»
ولی‌زاده با بیان اینکه متاسفانه دخانیات در سبد خانوار تعریف شده، افزود:« لازم است سیگار به عنوان کالایی آسیب‌رسان از سبد خانوار حذف شود. مالیات ۱۵ درصدی سیگار با نشان ایرانی باید افزایش یابد. امیدواریم با اجرای مکانیزه کردن مراکز فروش به سیستم مالیاتی کشور شاهد کاهش عرضه این محصولات باشیم. در حال حاضر، نرخ مالیاتی سیگار به صورت درصدی است و مصرف کننده نهایی آن را پرداخت می‌کند. در حالی که باید تولید کننده مالیات سیگار را پرداخت کند.»
قوانینی که اجرا نمی شوند
در موضوع دخانیات مثل خیلی از موارد دیگر قانون شفاف و روشنی وجود دارد. قوانینی که اگر اجرا شوند نه تنها باعث کاهش مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات خواهیم شد بلکه باعث کاهش قاچاق آن نیز می شود. اما در دخانیات مثل برخی دیگر از موضوعات با ضعف در اجرای قانون مواجه هستیم.
دکتر زهرا حسامی، معاون درمان مرکز تحقیقات، کنترل و پیشگیری دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با اشاره به اینکه ایران عضو کنوانسیون معاهده جهانی کنترل دخانیات است گفت : «یکی از بندهای کنوانسیون معاهده جهانی کنترل دخانیات، بالابردن مالیات محصولات دخانی است که به افزایش قیمت منجر می‌شود. کشورهای زیادی عضو این کنوانسیون هستند و این معاهده را امضا و آن را قبول کردند. ایران هم از سال ۸۶ جزو این معاهده شده و آن را پذیرفته است .
باید بپذیریم بالابردن مالیات به افزایش قیمت سیگار منجر می‌شود و قطعا در مصرف آن تاثیر بسزایی دارد و به کاهش استعمال محصولات دخانی می‌انجامد. از طرفی گرایش و عملکرد در بین مصرف‌کنندگان، مخصوصا جوانان و نوجوانان با اعمال چنین قوانین و مالیات‌هایی کم می‌شود. اگر قوانین مصوب در حوزه مبارزه با دخانیات اجرایی شود شاید شاهد این همه مرگ و بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات نباشیم.»
نورنیوز