نورنیوز – گروه اجتماعی: فرارسیدن بهار در کنار نو شدن طبیعت و زیبایی‌هایی که به همراه دارد، همواره زمانی است برای هوشیاری نسبت به وقوع سیلاب‌هایی که موسم بروزشان همین فصل است. سیل بهار 1398 را می‌توان از جمله سهمگین‌ترین این سیلاب‌های بهاری دانست. این سیل در هفته اول فروردین ماه به وقوع پیوست و 25 استان کشور را درگیر کرد و خسارات جانی و مالی برجای گذاشت.
بیشترین تلفات مربوط به شیراز بود که تصاویر و ویدئوهای سیل در آن بسیاری را متأثر کرد چرا که مسافران نوروزی را که برای گذراندن ایام خوشی به این شهر سفر کرده بودند طعمه آب‌های خروشان نشان می‌داد. 22 کشته تنها در شیراز ثبت شد و کشته‌ها در مجموع 53 نفر اعلام شدند. کرمانشاه، خوزستان، لرستان، ایلام، هرمزگان و استان مرکزی نیز از جمله استان‌هایی بودند که خسارت سیل در آنها بیشتر از باقی مناطق بود. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور وقت، خسارت این سیل را چیزی بین ۳۰ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان اعلام کرد.
سیل‌های بهاری که بویژه در فروردین ماه به وقوع می‌پیوندند محدود به سیل 1398 نمی‌شود. بررسی جدول سیلاب‌های ایران نشان می‌دهد که فروردین، ماهی سیل خیز برای ایران بوده است. از آن جمله می‌توان به سیل ۲۵ فروردین ۱۳۹۶ در شمال غرب ایران اشاره کرد که طبق اعلام سازمان هواشناسی طی ۱۵ سال قبل از آن بی‌سابقه بوده است. در این سیل ۴۸ نفر جان خود را از دست دادند و بیشترین تلفات و مفقودی‌ها مربوط به شهرستان‌های عجب‌شیر و آذرشهر در استان آذربایجان شرقی گزارش شد.
امسال نیز هنوز فروردین ماه سپری نشده که سازمان هواشناسی کشور با صدور دومین هشدار قرمز جوی، نسبت به وقوع سیلاب و آب‌گرفتگی گسترده در 5 استان جنوبی کشور هشدار داده است.
بر اساس این هشدار صبح سه‌شنبه 28 فروردین ماه بارش شدید باران، رعدوبرق، وزش باد شدید و تگرگ استان‌های هرمزگان، جنوب فارس، جنوب غرب و غرب سیستان و بلوچستان، نیمه جنوبی کرمان و بوشهر را فرا می‌گیرد و سبب وقوع سیلاب و آب‌گرفتگی گسترده می‌شود. همچنین ستاد مدیریت سیلاب وزارت نیرو محدوده هشدار را تا پنجشنبه ۳۰ فروردین اعلام و پیش بینی کرده که طغیان رودخانه‌ها بر اثر بارش در استان‌های ذکر شده، سبب بروز سیلاب خواهد شد.
بالا آمدن ناگهانی سطح آب رودخانه‌ها، سیلابی شدن مسیل‌ها و رودخانه‌های فصلی، رعدوبرق و تگرگ، آب‌گرفتگی معابر، سرریز سدها، انسداد راه‌ها و احتمال تخریب پل‌ها، اختلال جدی در سفرهای بین‌شهری و داخل شهر و خسارت به محصولات باغی و زراعی از جمله پیامدهای این سامانه بارشی عنوان شده و نسبت به این خطرات هشدار داده شده است.
همچنین خسارت به برخی زیرساخت‌ها مانند خطوط انتقال برق و غیره، تخریب تاسیسات و سازه‌های واقع شده در حریم و بستر رودخانه، تخریب سازه‌های موقت و سبک در اثر وزش باد شدید و اختلال در سفرهای هوایی و دریایی از دیگر پیامدهای پیش بینی شده برای این سامانه بارشی است.
غافلگیر نشوید
تصاویر ضبط شده از لحظه وقوع سیلاب در مناطق مختلف گاهی آنقدر شوکه کننده است که نمی‌توان تصور کرد ممکن است چنین اتفاقی برای کسی رخ دهد. احتمالا مشابه این تصاویر را دیده‌اید که گروهی به تماشای خروش رودخانه‌ای ایستاده‌اند و حتی مشغول فیلمبرداری از آن هستند و در همان حال سیل با چنان سرعتی به آنها می‌رسد که فرصتی برای واکنش پیدا نمی‌کنند. برای کسانی که از نزدیک با چنین واقعه‌ای مواجه نبوده‌اند شاید درکش سخت باشد که چگونه سیلاب می‌تواند تا این حد فرصت عکس‌العمل را از انسان بگیرد.
به همین دلیل است که سازمان هواشناسی اعلام کرده که برای جلوگیری از تلفات جانی، مردم از توقف و تردد در بستر و حاشیه رودخانه‌ها و مسیل‌ها خودداری کنند. علاوه بر این توصیه شده که از فعالیت‌هایی نظیر کوهنوردی در این ایام اجتناب شود و شهروندان از تفرجگاه‌ها و سکونتگاه‌های واقع در حریم و بستر رودخانه خارج شوند. این توصیه با توجه به این که بهار زمانی مناسب برای تفرج در طبیعت محسوب می‌شود، بسیار مهم و اساسی است. بسیاری از قربانیان سیلاب‌های بهاره افرادی بوده‌اند که برای تفریح به حاشیه رودخانه‌ها رفته بودند. حالا با توجه به هشداری که نسبت به وقوع سیلاب داده شده، لازم است تا مردم در استان‌های یاد شده توصیه‌های ایمنی را جدی بگیرند تا تا از مخاطره در امان باشند.
البته مسدودکردن مسیرهای منتهی به تفرجگاه‌های در معرض خطر سیل نیز می‌تواند در این زمینه کمک کننده باشد چرا که می‌توان احتمال داد گروهی از مردم بویژه مسافران بهاری از هشدارهای وقوع سیلاب بی‌خبرند. گاهی مسافران با تصور این که داخل خودرو مکان امنی هنگام وقوع سیلاب است، در خودروهای خود پناه می‌گیرند در حالی که طبق گفته کارشناسان حتی میزان کم آب در حدود 60 سانتی متر نیز قادر است خودرور را با خود ببرد و جان سرنشینان آن را به خطر اندازد.
مدیریت زمین‌های کشاورزی، عدم تردد دامداران و عشایر در ارتفاعات و حاشیه رودخانه‌ها و انتقال محصولات کشاورزی دپو شده در فضای باز به مکان‌های مسقف، از دیگر توصیه‌هایی سازمان هواشناسی برای مواجهه مناسب با شرایط پیش‌رو است که می‌تواند میزان خسارت احتمالی به کشاورزان را کاهش دهد.
الگوهای تکرار شونده در 5 استان سیل خیز
سیل معمولاً زمانی بوقوع می‌پیوندد که سطح زمین در زمان کوتاهی پر از آب شده باشد و یا بستر رودخانه در اثر بارش شدید و افزایش دبی آب مملو از آب شده و و مقطع آن جوابگوی عبور حجم رواناب ایجاد شده نباشد. این الگویی است که در هر سیل تکرار می‌شود که البته در مناطق مختلف عوامل تشدید آن متفاوت است اما با توجه به آن شاید عجیب به نظر برسد که همچنان سیلاب‌ها باعث بروز خسارت‌های فراوان می‌شوند و حتی به مرگ افراد می‌انجامند آن هم در شرایطی که نسبت به وقوع آنها پیش بینی‌هایی انجام شده است.
استان سیستان و بلوچستان که از جمله استان‌هایی که هم سال گذشته یعنی 1402 در ماه پایانی سال شاهد وقوع سیلابی عظیم بود و هم طبق پیش بینی سازمان هواشناسی در روزهای آتی برای آن احتمال سیلاب می‌رود، طبق اعلام کارشناسان هواشناسی دارای بارش‌های رگباری است که در بازه زمانی کوتاه رخ می‌دهد و با توجه به شیب مناطق سبب بروز خسارت های زیادی می‌شود.
ساخت و ساز نامناسب جاده‌ای و نبود پل در سطح استان از جمله دلایل سیلاب در سیستان و بلوچستان عنوان شده است. همچنین مدیریت ناصحیح سدها در سال‌های گذشته و عدم کفایت آنها در ذخیره و رهاسازی به موقع آب، از نظر کارشناسان دلیل دیگری برای سیلاب‌های ویرانگر این استان دانسته شده است. به همین دلیل با وجود هشدارهای پی در پی همچنان شاهد بروز خسارات ناشی از سیل در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان هستیم.
در استان کرمان نیز عدم لایروبی به موقع رودخانه‌ها از جمله مهم‌ترین دلایل وقوع سیلاب‌ها عنوان شده است. کرمان نیز از استان‌هایی است که همواره با خطر سیل مواجه بوده و حالا نیز اسم آن در فهرست استان‌های در معرض خطر سیلاب است.
در استان بوشهر مدل بارش همرفتی و رگباری است و طبق اعلام شرکت آب منطقه‌ای این استان، ساخت و سازهای در بستر رودخانه ها، پخش نخاله‌ها، ازدحام در کنار رودخانه‌ها، احداث زیرگذرهای غیر اصولی در بستر رودخانه‌ها، تبدیل مسیل‌ها و آبراه‌های فصلی کوچک به کوچه بدون پیش بینی دفع آب‌های سطحی، برداشت‌های غیراصولی شن و ماسه و دخل و تصرف در بستر آبراه‌ها از جمله عوامل وقوع سیلاب به شمار می‌رود. (ایرنا، 23 مهر 1401)
در استان فارس نیز بر اساس نظر کارشناسان، تغییرات شدید اقلیمی و فرسایش خاک، وضعیت بغرنجی را در رابطه با وقوع سیلاب‌ها ایجاد کرده است.
فعالیت‌های مداوم سدسازی و تخریب پوشش گیاهی، استان فارس را سرآمد فرسایش خاک در کشور قرار داده است که در همه جای استان به چشم می خورد. خاک فرسوده این استان تحمل نگهداری آب را ندارد و این وضعیت به همراه تغییرات اقلیمی از دلایل اصلی بروز سیل در استان فارس محسوب می‌شود. (ایرنا، 8 مرداد 1401)
در استان هرمزگان آنچه کارشناسان بر آن تإکید دارند این است که علت طغیان رودخانه‌های این استان علاوه بر میزان و شدت بارش، ورود کشاورزان به حریم این رودخانه‌هاست که همین مسأله به بروز سیلاب در این استان دامن می‌زند. به صورت کلی خاک مناطق جنوبی کشور عمدتا از نوع مارن و بسیار حساس به فرسایش است و به دلیل نفوذپذیری اندک و وجود املاح زیاد، با کمترین میزان آب شسته و به رواناب تبدیل می‌شود بطوری که حتی نمی‌توان تصور کرد در مدت زمانی اندک به وقوع سیلاب های بزرگی بیانجامد. (ایسنا، 6 بهمن 1398)
با این احوال و در حالی که در رابطه با وقوع سیلاب‌ها در مناطق مختلف کشور تحقیقات متعدد انجام شده و مهم‌ترین دلایل وقوع سیلاب در این مناطق مشخص شده است، همچنان شاهد آن هستیم که سیلاب‌ها سبب بروز خسارت‌های فراوان می‌شوند. از این رو لازم است تا برای پیشگیری از خسارات احتمالی، علاوه بر هشدارهای هواشناسی، به رفع علل وقوع سیلاب پرداخته شود تا شاهد بروز خسارت‌های کمتری در کشور باشیم.
نورنیوز