نورنیوز – گروه جامعه و فرهنگ: دومین ماه زمستان درحالی به روزهای پایان خود نزدیک می شود که وضعیت ذخایر آبی ایران در سال آبی جاری همچنان در شرایط قرمز قراردارد. به گفته کارشناسان با وجود بارش های مطلوب و نرمال در بهمن ماه، وضعیت بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری تا 19 بهمن ماه نسبت به دوره بلندمدت، کاهش 47.5 درصدی دارد. این یعنی در چهارمین سال خشکسالی پیاپی وضعیت آب در شرایط بحرانی است و باید از همین امروز به فکر چاره بود. این فقط آسمان و اقلیم ایران نیست که این روزها ناخن خشکی می کند. تغییر شرایط جوی و وقوع کم بارشی، پدیده ای است که امسال در بسیاری از کشورهای جهان، حتی آنها که کمتر در معرض بحران منابع آبی بوده اند، رخ داده و خشکسالی را به موضوعی منطقه ای و بلکه جهانی تبدیل کرده است.
بر اساس داده‌ها و اطلاعات پهنه‌ای بارش سازمان هواشناسی کشور، از ابتدای سال آبی جاری تا 19 بهمن بارش‌ها در کشور نسبت به دوره بلندمدت 47.5 درصد کاهش یافته است. در مدت یاد شده مجموع بارش در کشور 55 میلیمتر کاهش یافته است. بیشترین رشد منفی بارش‌ها با 77.7 درصد مربوط به استان هرمزگان است. پس از این استان، کرمان با رشد منفی 75.8 درصد، فارس با رشد منفی 75.1 درصد، سیستان و بلوچستان با رشد منفی 66.3 درصد، خراسان جنوبی با رشد منفی 64.2 درصد و بوشهر با کاهش 62.6 درصدی بارش‌ها قرار دارند.
میزان کاهش بارش‌ها در استان یزد نیز در دوره اشاره شده 61 درصد بوده است. در استان‌های ساحلی دریای خزر یعنی گیلان و مازندران به ترتیب رشد منفی 22.5 درصدی و رشد منفی 2.6 درصدی ثبت شده است. تنها در دو استان کشور از ابتدای سال آبی جاری تا 19 بهمن ماه بارش‌ها افزایش یافته است. در استان اردبیل بارش‌ها 4 صدم درصد و در گلستان نیز 3.1 درصد رشد داشته است.
همچنین با وجود بارش‌های نسبتا مناسب بهمن ماه امسال در نقاط مختلف کشور، همچنان ورودی آب به سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل که سالی خشک و کم‌بارش محسوب می‌شد، 16درصد کمتر است. از میان سدهای مهم تأمین آب شرب و کشاورزی ایران، ذخایر آبی ۱۸ سد، کمتر از ۲۰ درصد است؛ در واقع بیش از ۸۰درصد ظرفیت مخازن این سدها خالی است. بر اساس جدول منتشر شده آب و فاضلاب کشور میزان ذخایر آبی سدهای کشور تا نیمه بهمن‌ماه به 20 میلیارد و 620 میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به زمان مشابه سال قبل، کاهشی 2درصدی را نشان می‌دهد.
بارش و ذخایر آب در سدهای استان تهران هم در وضعیت مطلوبی نیست . در جدول و گزارشی که شرکت آب و فاضلاب استان تهران 10 بهمن ماه منتشر کرد ظرفیت خالی سدهای پنجگانه استان تهران به 86 درصد رسید. بارش‌های تهران در سال آبی جاری نسبت به شرایط نرمال، افتی ۴۱درصدی داشته و میزان ذخایر آبی سدهای تهران نسبت به شرایط نرمال، ۳۲۴ میلیون مترمکعب کاهش دارد . سدهای تهران نیز شرایط مطلوبی ندارند به‌طوری که مجموع ذخایر سدهای پنج‌گانه‌تهران به ۲۵۶ میلیون مترمکعب می‌رسد. ظرفیت اسمی سدهای تأمین آب‌تهران بالغ بر یک میلیارد و ۹۳۰ میلیون مترمکعب است. ۳ سد سامانه شرقی تهران، کمتر از ۲۰درصد از ظرفیت خود، آب ذخیره کرده‌اند. تا هفته دوم بهمن ماه با وجود ۲۵۶ میلیون مترمکعب ذخایر آبی در سدهای پنجگانه تهران، ۸۶درصد مجموع ظرفیت این سدها خالی و تنها ۱۴ درصد این ظرفیت پر بود.
خشکسالی برف
در گزارشی که 7 دی ماه در نور نیوز منتشر شد وضعیت بارش ها در پاییز و همچنین ذخایر آب پشت سدها مورد بررسی قرار گرفت. به گفته کارشناسان پاییز امسال کم بارش ترین پاییز طی یک دهه گذشته بود. با کاهش چشمگیر بارش‌های پاییزی حجم ذخیره آب پشت سدهای کشور کاهش پیدا کرد بطوری که این ذخایر، به پایین تر سطح رسیده است. کاهش ذخایر آب پشت سد یعنی تابستان داغ و کم آب همراه با خاموشی های گسترده. تابستان امسال وزارت نیرو با مدیریت برق و اجرای طرح خاموشی یک روز در هفته کارگاه ها و شهرک های صنعتی تلاش کرد تا برق مشترکان خانگی با کمترین خاموشی همراه باشد. همچنین اجرای طرح های تشویقی برای مشترکان کم مصرف درجهت کاهش مصرف برق باعث شد تابستان امسال را با کمترین خاموشی در مشترکان خانگی پشت سر بگذاریم. با شروع پاییز مسئولان سازمان هواشناسی وعده دادند پاییز پربارشی در پیش خواهیم داشت و سدهای کشور پرآب خواهند شد اما این خبر رنگ واقعیت نگرفت. هرچند به گفته مسئولان هواشناسی، بارندگی های آذرماه میانگین بارش پاییز را تا حدودی جبران کرد اما در مجموع، پاییز امسال کم بارش ترین پاییز طی یک دهه گذشته بود. با کاهش چشمگیر بارش های پاییزی حجم ذخیره آب پشت سدهای کشور کاهش پیدا کرد بطوری که این ذخایر، به پایین ترین سطح رسید. با شروع زمستان همه چشم به آسمان دوختند تا شاید زمستان پربارش همراه با برف بتواند کمبود ذخایر آبی را جبران کند. اما ارزیابی وضعیت بارش‌ها در کشور تا ۱۵ دی ماه نشان از کاهش ۴۰ درصدی نسبت به دوره بلندمدت ۵۵ ساله داشت.
اوایل بهمن ماه هم رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور از خشکسالی برف شدید در ایران خبر داد. احد وظیفه با اشاره به اینکه ذخایر برف در مناطق کوهستانی می تواند باعث افزایش ذخایر پشت سدها در بهار شود به ایسنا گفت: «اگر آذرماه و دی ماه برف خوبی دریافت می شد، با توجه به اینکه با افت دما به‌ویژه در مناطق کوهستانی همراه می‌شود، یخ می‌زند و ماندگاری بالاتری دارد ولی متاسفانه در این دو ماه برف چندانی نگرفتیم. بنابراین با خشکسالی برفی شدیدی در مناطق کوهستانی روبرو هستیم.»
وی یادآور شد: «بارش برف در این مناطق مانند ذخیره آب در پشت سد است که به تدریج ذوب می‌شود و چشمه‌ها را پرآب و رودخانه‌ها را جاری می‌کند ولی بارش برف در سال جاری به‌شدت زیر حد نرمال و دما بالاتر از حد نرمال بود. این شرایط باعث می‌شود هم برف کم‌تری ببارد و هم برف باریده شده زودتر از موعد ذوب شود. در نتیجه ذخیره برفی نسبت به شرایط نرمال بسیار کمتر است، البته با افزایش بارش‌ها در بهمن‌ماه تا حدودی شرایط ذخایر برفی نسبت به ماه گذشته بهترشد.»
وظیفه در پایان گفت: «با توجه به کاهش بارش به‌ویژه خشکسالی برفی لازم است در جهت مدیریت مصرف آب تمهیداتی در زمینه فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی اندیشیده شود. مردم نیز آب را بهینه مصرف کنند.»
سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی هم با بیان اینکه در دی ماه بارش آنچنانی برف نداشتیم و بارش‌ها خیلی کم بود گفت:« با توجه به اینکه ذخایر برف منابع تامین آب در تابستان است، امیدواریم با توجه به شرایط بارندگی‌های نرمال و بالاتر از نرمال در بهمن ماه ذخیره برف افزایش یابد و تا فصل سرما به پایان نرسیده ذخیره برف بیشتر شود تا در تابستان آینده با کمبود آب مواجه نشویم.»
کاهش ۵۰ درصدی بارش‌های زمستانه
هشتم بهمن ماه سخنگوی صنعت آب با اشاره به کاهش 50 درصدی میزان بارش‌ها در از آغاز زمستان گفت: «در چنین شرایطی مدیریت مصرف باید به عنوان یک الگوی جدی در دستور کار باشد و توجه تمام اقشار جامعه به این موضوع به صورت جدی صورت پذیرد.» فیروز قاسم‌زاده در گفتگو با شبکه خبری آب ایران با اشاره به آخرین وضعیت بارش‌ها و موجودی سدهای کشور اظهار داشت که سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ در حالی ۱۲۷ روز خود را سپری کرد که پیش بینی‌های بارشی محقق نشد و سال جاری به عنوان چهارمین سال خشک متوالی، با کاهش جدی بارش روبروست. وی با بیان اینکه فصل پاییز امسال با کاهش بارندگی حدود ۳۰ درصدی به پایان رسید، افزود: «تاکنون، بارش‌های زمستانه نیز با کاهش حدود ۵۰ درصدی روبرو بوده است؛ به طوری که بارش‌های باران و برف هفته اخیر به ویژه در شمال‌غرب کشور نه تنها نتوانست کمبود بارش پاییزه را جبران کند بلکه سهم زمستان نیز محقق نشده است. پوشش برفی کشور، علی‌رغم رشد اندک نسبت به سال گذشته، همچنان با کاهش ۱۰ درصدی نسبت به متوسط بلند مدت مواجه است.»
سخنگوی صنعت آب، کاهش بارندگی‌های پاییز و زمستان را دلیل کاهش بیش از ۱۰ درصدی ورودی مخازن سدهای کشور اعلام کرد و گفت: با تنظیم و اجرای برنامه دقیق منابع و مصارف حوضه‌های آبریز و مدیریت مستمر مخازن سدها، حجم مخازن کشور در شرایط تقریباً برابر با سال گذشته حفظ شده است.
قاسم‌زاده درصد پرشدگی سدها در استان‌های مختلف را متفاوت خواند و توضیح داد که اکنون سدهای زنجیره کارون دارای ۶۲ درصد پرشدگی، سدهای دریاچه ارومیه دارای ۲۹ درصد، سد زاینده‌رود ۲۲ درصد و سدهای پنجگانه تهران دارای ۱۴ درصد پرشدگی هستند.
سال پرچالش آبی
بر اساس آمارهای منتشر شده از وضعیت ذخیره آب در پشت سدهای کشور تابستان سال آینده با بحران آب مواجه خواهیم بود. البته به جز چند استان که وضعیت آب سدهای آنها مطلوب است بسیاری از سدهای کشور حتی نیمی از ظرفیت شان هم آبگیری نشده است. آمارها نشان می دهند در حال حاضر میانگین حجم آب موجود سدهای کشور 20میلیارد و 70 میلیون لیتر مکعب، و به طور میانگین پرشدگی سدهای کشور 42 درصد است. مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی و آب شرب دو مقوله مهمی است که باید از ابتدای فصل بهار برای آن برنامه ریزی کرد. مثلا ۲۳ درصد آب شرب کشور در استان تهران مصرف می شود. مشترکان استان تهران سالیانه ۱.۵ میلیارد مترمکعب و مشترکان پایتخت سالیانه ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کنند. طولانی شدن دوره خشکسالی از دو به چهار سال و رشد ۳۳ درصدی مشترکان آب استان تهران، به خشکسالی ابعاد گسترده تری می بخشد. با وجود آب کمتر، شمار مصرف‌کنندگان آب بیشتر شده است. هر شهروند تهرانی در شبانه‌روز ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند، این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته که از میانگین بارندگی بالاتری در مقایسه با ایران برخوردارند، سرانه مصرف هر شهروند ۱۷۰ لیتر در شبانه‌روز است.
همچنین طبق داده‌های مرکز آمار ایران 82 میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این رقم باتوجه به میزان ضایعات زنجیره تامین در بخش کشاورزی، از هدررفت 23 میلیارد مترمکعب آب در این بخش حکایت دارد. به تعبیر دیگر 5 میلیارد مترمکعب بیش از آب پشت سدهای کشور در بخش کشاورزی آب هدر می‌رود.
این، چشم انداز عمومی وضعیت بارندگی و منابع آبی و میزان مصرف در کشور است. اوضاع مطلقا عادی نیست. تمهیدات و تدابیر مدیران و متولیان صنعت آب به جای خود؛ اما چیزی که در این میان اهمیتش دست کمی از آن تدابیر ندارد مدیریت مصرف آب توسط شهروندان است. تابستان خشک و داغ آینده، اگر قرار باشد به سلامتی به سر بیاید جز با مشارکت و همراهی مردم به عنوان مصرف کنندگان اصلی منابع آبی میسر نخواهد بود.
نورنیوز