نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: هرچند قابل پیش بینی بود که سیاستمداران اروپایی، پشت تل آویو را خالی نکنند و با رغبت و رضایتی سوال برانگیز چشم بر تراژدی انسانی غزه ببندند اما دور از انتظار و غیرقابل تصور بود که نهادی فرهنگی، از روی دست اهالی سیاست مشق کند و دقیقا روی مسیر پاکوب آنان گام بردارد. نمایشگاه کتاب فرانکفورت که بزرگ ترین و نامدارترین گردهمایی فعالان کتاب در سطح جهان است در حالی دروازههای خود را دیروز، 26 مهر (18 اکتبر) به روی مراجعان و مخاطبانش گشود که 5 روز پیش، با لغو برنامههای مصوب قبلی اش، در را بر روی نویسنده فلسطینی الاصلی بست و مراسم اهدای جایزه به عدنیه شبلی، نویسنده رمان تحسین شده "جزئیات کوچک" را از فهرست برنامههای خود حذف کرد.
نمایشگاه کتاب فرانکفورت، امسال به ایستگاه هفتاد و پنجم رسید. از سال 1949 این ضیافت بزرگ و شوق انگیز، برپاست تا معتبرترین ناشران و پدیدآورندگان آثار مکتوب از سراسر جهان در این گردهمایی بزرگ جمع آیند و بساط تبادل و تعامل فرهنگ مکتوب را برای یک هفته پهن کنند. نمایشگاه در خلال این دادوستدهای انتشاراتی هرساله مناسکی جنبی نیز برگزار می کند که یکی از آنها اهدای جایزه‌‌‌‌ای با عنوان «لیبراتور» است؛ جایزه‌‌‌‌ای که به صورت سالانه به بهترین آثار نویسندگان زن از آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین اهدا می شود.
«لیبراتور» قرار بود امسال به «عدنیه شبلی» اهدا شود، نویسنده فلسطینی الاصلی که استاد تئوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نقد و مطالعات فرهنگی در دانشگاه ناتینگهام و نیز استاد مهمان «مدرسه عالی مطالعات علوم اجتماعی» پاریس بوده و هم اکنون عضو مرکز مطالعات اجتماعی برلین است. شبلی که زاده سال 1974 در فلسطین است چند رمان دارد که همگی با استقبال منتقدان و مخاطبان مواجه شده است. او به خاطر انتشار جدیدترین کتابش "جزئیات کوچک" نامزد جایزه معتبر بوکر بین المللی شد. شبلی گرچه به چند زبان مسلط است اما همواره رمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خود را به زبان عربی می نویسد.
«جزئیات کوچک» که به سال 2017 به انگلیسی ترجمه شد او را نامزد بوکر کرد؛ و وقتی به سال 2022 به آلمانی ترجمه شد بلافاصله نویسنده اش را برنده جایزه «لیبراتور» کرد و قرار بود در نمایشگاه فرانکفورت امسال، طی مراسمی این جایزه به او اعطا شود. 5 روز پیش یورگن بوز، مدیر این نمایشگاه اعلام کرد به سبب چیزی که به ادعای او «خرد شدن انسانیت با حمله حماس به اسرائیل» است این مراسم به زمان دیگری موکول شده است. به این ترتیب، نهادی که تفاخر می کند 75 سال است "محل آزادی و تنوع عقاید" است به سیره سیاستمداران عمل می کند و این ضیافت فرهنگی را به ادعاهای غیرحقیقی سیاستمداران گره می زند.
«جزئیات کوچک» به عنوان جدیدترین رمان عدنیه شبلی، رمانی سراپا فلسطینی است. این اثر شامل دو دوره زمانی می‌شود و حول داستان یک جرم بی‌رحمانه که در تابستان ۱۹۴۹ در فلسطین رخ داده نوشته شده است. در این داستان سربازان اسرائیلی مرتکب قتل یک دختر نوجوان می‌شوند و او را دفن می‌کنند. سال‌ها بعد یک زن جوان ساکن فلسطین از اتفاقات این واقعه مطلع می‌شود. داستانی به همین سادگی مدیران فرانکفورت را برمی آشوبد تاجایی که ادعا می کنند اهدای جایزه به نویسنده چنین اثری، مصداق ورود سیاست به عرصه فرهنگ است. آنها انگار فراموش کرده اند که در نمایشگاه سال گذشته، بخشی ویژه را طراحی کردند تا طی آن، ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، پیام ضبط شده خود را از طریق تریبون این ضیافت فرهنگی به گوش جهان برساند.
از لحظه اعلام رسمی این تصمیم در 13 اکتبر، ردیف بلندی از اهل فرهنگ و کتاب به نقد این رفتار غیرفرهنگی نشستند و مخالفت خود را علنی کردند. منتقدان ،نویسندگان و ناشران شاخص جهان که رفتار دوگانه نمایشگاه فرانکفورت را مغایر صداقت فرهنگی می دانستند در نامه ای با 600 امضا و نام معتبر، لغو برنامه اهدای جایزه و بزرگداشت و تجلیل از نویسنده فلسطینی را تقبیح کردند. در این نامه که به امضای چهره‌هایی چون آنی ارنو برنده نوبل، اولگا توکارچوک برنده نوبل، آن انرایت، کامیلا شمسی، هشام مطر، راوی هیج، لیلا ابولیلا، ریچارد فلاناگان، والاس شاون، کالم توییبین، ایلین مایلس، هری کونسرو، سافیر، راشل کوشنر و صدها نویسنده دیگر و نیز ده‌ها ویراستار، نمایشگاه کتاب و ناشر جهانی رسیده، آمده است:« در حالی که کتاب «جزئیات کوچک» شبلی توسط دو روزنامه‌نگار و ویراستار ادبی آلمانی یهودستیزانه خوانده شده تا به آن انگ بچسبانند، دیگر منتقدان جدی ادبی به وضوح این موضوع را در مطبوعات آلمان و دیگر نشریات ادبی کاملاً رد کرده‌اند. این کتاب رویدادهای مستند مربوط به تجاوز به یک دختر بادیه‌نشین در سال ۱۹۴۹ توسط یک واحد ارتش رژیم صهیونیستی را دستمایه خود قرار داده است.» در ادامه این نامه آمده است: « نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان یک نمایشگاه بزرگ بین‌المللی کتاب، مسئولیت دارد فضایی برای نویسندگان فلسطینی ایجاد کند که آنها هم بتوانند افکار، احساسات و تأملات خود را در مورد ادبیات در این دوران وحشتناک و ظالمانه به اشتراک بگذارند، نه اینکه بخواهد صدای آنها را خاموش کند.»
به این ترتیب، تصمیم ناموجه و سیاست زده مدیران نمایشگاه فرانکفورت، موجی از انتقاد و مخالفت فعالان فرهنگی شاخص جهان را برانگیخت تاجایی که بیانیه بی سابقه ای با 600 امضا در تقبیح آن صادر شد. فرانکفورت را در ساحت فرهنگ به دوچیز می شناسند. یکی به نمایشگاه سالانه کتابش که بزرگ ترین و عالمگیرترین رخداد در پهنه کتاب است؛ و دیگری مکتب فلسفی و انتقادی فرانکفورت که از پیشگامان نقد انحصارگرایی فرهنگی است. اندیشمندان مکتب فرانکفورت، در پروژه معرفتی و فکری شان، تفکر یکّه سالار و غیریت ستیز تجدد را در معرض نقد قرار دادند و نقص اصلی مدرنیته را اروپامحوری و غرب محوری می دانستند. کاش از مکتب فرانکفورت، نسیمی به نمایشگاه کتاب فرانکفورت می وزید و احترام به "دیگری" در کانون توجهش می نشست.
نورنیوز